De Armeense cultuur
Ontdek de rijke cultuur van Armenië: van eeuwenoude tradities, gastvrijheid en de Armeense keuken tot dans, religie, symbolen en dagelijks leven.
Armenië: een klein land met een grote cultuur
Armenië is niet alleen bergen, kerken en het Sevanmeer. Het is ook oma’s die je volproppen met dolma, mannen die tot diep in de nacht backgammon spelen, kinderen die de ingewikkelde Armeense letters leren, en gezinnen die bij elke gelegenheid samenkomen. In dit artikel nemen we je mee langs de belangrijkste bouwstenen van de Armeense cultuur. van waarden en rituelen tot muziek, eten en sport.
1. Waarden & sociale normen: familie eerst
Familie boven alles
De kern van de Armeense cultuur is familie. Grootouders wonen vaak dichtbij of zelfs in huis, en neven/nichten voelen meer als broers en zussen. Gastvrijheid is geen hobby, maar bijna een heilige plicht: een gast wordt gezien als een zegen. Armeniërs staan wereldwijd bekend om hun warmte en gastvrijheid.
Respect voor ouderen
Oudere familieleden worden met veel respect behandeld. Jongeren staan op in de bus, luisteren naar advies en gebruiken respectvolle aanspreekvormen. Als toerist scoor je punten als je ouderen beleefd begroet.
Samen delen
Eten, tijd, verhalen: alles wordt gedeeld. Een tafel vol mezze-achtige gerechten is er niet alleen om te eten, maar ook om te praten, te lachen en nieuws uit te wisselen. De cultuur is collectivistisch: ‘wij’ is belangrijker dan ‘ik’.
2. Taal & alfabet: trots op 39 letters
Een eigen alfabet
De Armeense taal heeft een eigen tak binnen de Indo-Europese taalfamilie en gebruikt een uniek alfabet, ontworpen rond 405 n.Chr. door de monnik en geleerde Mesrop Mashtots. Oorspronkelijk had het alfabet 36 letters. Inmiddels zijn het er 39.
Dit alfabet is zó belangrijk dat het zelf op de UNESCO lijst van immaterieel erfgoed staat als Armenian letter art and its cultural expressions.
Taal in het dagelijks leven
De standaardtaal in Armenië is Oost-Armeens. In de diaspora hoor je ook West-Armeens. Engels wordt vooral in Yerevan steeds meer gebruikt, Russisch hoor je nog veel door de Sovjetgeschiedenis. Maar je maakt direct vrienden als je een paar woordjes Armeens probeert:
Barev (ba-rev) – hallo
Shnorhakalutyun (shno-ra-ka-lu-tsjun)- dank je wel
3. Religie & overtuigingen: eerste christelijke natie
Christendom sinds 301 na chr.
Armenië werd in 301 na Christus het eerste land ter wereld dat het christendom als staatsgodsdienst aannam, onder koning Tiridates III en de heilige Gregorius de Verlichter.
De meeste Armeniërs behoren tot de Armeens-Apostolische kerk, een van de oudste christelijke kerken ter wereld. Kerken en kloosters zijn overal: van de rotskerken van Geghard tot Khor Virap met uitzicht op de berg Ararat.
Geloof in het dagelijks leven
Religie is niet alleen zondags. Veel gezinnen laten hun kinderen dopen, vieren naamdagen van heiligen en steken kaarsen aan in kerken voor gezondheid en voorspoed. Bij belangrijke keuzes, huwelijk, emigratie, studie, gaan Armeniërs vaak eerst even een kaarsje branden.
4. Geschiedenis & nationale identiteit: overleven en opnieuw beginnen
Een lange, roerige geschiedenis
Het Armeense volk kent koninkrijken, invasies, periodes onder Perzische, Ottomaanse en Russische heerschappij, en later 71 jaar als Sovjetrepubliek tot de onafhankelijkheid in 1991.
Genocide en diaspora
Een pijnlijk maar cruciaal onderdeel van de identiteit is de Armeense genocide van 1915 – 1917, waarbij naar schatting 1 à 1,5 miljoen Armeniërs omkwamen en grote gemeenschappen over de hele wereld ontstonden (de diaspora). Grote gemeenschappen vind je nu in onder meer de VS, Frankrijk en Rusland.
Deze geschiedenis heeft de nationale identiteit gevormd: Armeniërs zien zichzelf als een klein, maar veerkrachtig volk dat ondanks alles zijn taal, geloof en cultuur heeft behouden.
5. Dagelijks leven & levensstijl: tussen traditie en moderne stadscultuur
Stedelijk vs. landelijk
In Yerevan voelt het leven verrassend modern: koffietentjes, street art, hippe bars, snelle wifi en veel jonge mensen op straat. Op het platteland gaat het leven rustiger. Hier zijn zelfgebouwde huizen, moestuinen, kippen in de tuin en buren die zonder aankondiging binnenvallen met vers fruit.
Tijdsbeleving
Plannen zijn flexibel. “Ik kom rond drieën” betekent ongeveer “ergens in de middag”. Voor een westerse bezoeker kan dat even wennen zijn, maar het maakt ontmoetingen ook heel relaxed.
Rol van koffie
Koffie, vaak sterke Armeense koffie in kleine kopjes, is een sociaal ritueel. Je drinkt niet even snel een bakkie. Koffie is een moment om bij te praten, roddels te delen en soms zelfs de toekomst te laten lezen uit koffiedik.
6. Armenië aan tafel: keuken, eetcultuur en rituelen
Armeense keuken in het kort
De Armeense keuken draait om versheid, seizoensgroenten, kruiden en eenvoudige, stevige gerechten. Vlees (vooral lam), aubergine en brood (lavash) zijn typisch. Gerechten worden vaak bereid door te grillen, stoven, vullen of langzaam te garen.
Lavash: meer dan brood
Lavash, die dunne, zachte broodvellen, is zó belangrijk dat het door UNESCO erkend is als immaterieel erfgoed. Het wordt traditioneel gebakken in een ondergrondse kleioven (tonir) door een groep vrouwen. Lavash symboliseert familie, samenwerking en gastvrijheid.
Dolma & andere klassiekers
Dolma (in het Armeens vaak tolma genoemd), gevulde wijnbladeren of groenten met vlees, rijst en kruiden, is een typisch feestgerecht.
Andere bekende gerechten zijn onder meer khorovats (barbecue), harissa (tarwe gerecht met vlees), khash (sterke soep, vaak als winterritueel), en talloze salades met verse kruiden.
Eetcultuur: nooit met honger van tafel
Aan tafel begint men vaak met koude voorgerechten, salades en kruiden, daarna volgen warme gerechten en vlees. De gast krijgt steevast het beste stuk, en je bord wordt aangevuld vóór je het zelf kunt tegenhouden. Toosten met vodka of wijn horen erbij. Iemand houdt meestal een langere toost speech over familie, vriendschap of vrede.
7. Kunst, architectuur & erfgoed: stenen die verhalen vertellen
Kerken, kloosters en khachkars
De bekendste vorm van Armeense architectuur is religieus: stoere, compacte kerken met kegelvormige koepels, vaak hoog in de bergen. Veel ervan, zoals de kloosters van Haghpat, Sanahin en Geghard, staan op de UNESCO werelderfgoedlijst.
Een uniek symbool zijn de khachkars: rijk versierde stenen kruisen, ook erkend als UNESCO immaterieel erfgoed. Ze staan op begraafplaatsen, langs wegen en bij kerken, en combineren religie, kunst en herinnering.
Armenian letter art
Niet alleen het alfabet zelf, maar ook de kunst eromheen, kalligrafie, boekversieringen en stenen inscripties, is door UNESCO erkend. In Yerevan kun je dit zien in het Matenadaran, het museum voor oude manuscripten.
Sovjetarchitectuur en moderne stad
In Yerevan zie je naast middeleeuwse kerken ook brede pleinen en flatgebouwen in roze vulkaansteen (tuf), kenmerkend voor de Sovjettijd. Republic Square en de Cascade zijn goede voorbeelden van deze mix van monumentaal en modern.
8. Muziek & dans: van duduk tot kochari
Duduk: de klank van Armenië
De duduk, een houten blaasinstrument van abrikozenhout, wordt vaak ‘de ziel van Armenië’ genoemd. De melancholische klank is zo kenmerkend dat UNESCO ‘duduk and its music‘ opnam op de lijst van immaterieel erfgoed.
De klank van de duduk werd wereldwijd bekend dankzij films als Gladiator (2000), waar componist Hans Zimmer de Armeense duduk gebruikte om de emoties en droefheid van Maximus’ herinneringen kracht bij te zetten. Sindsdien herkennen veel mensen de ‘Armeense klank’ zonder te weten dat het een duduk is.
Kochari en andere dansen
Kochari is een traditionele groepsdans waarbij mensen hand in hand of arm in arm in een halve cirkel dansen. De bewegingen en het tempo bouwen langzaam op en symboliseren verbondenheid en kracht. Deze dans staat eveneens op de UNESCO lijst.
Naast kochari zijn er tientallen regionale dansen, vaak met eigen kostuums en ritmes. Op bruiloften spring je er vroeg of laat vanzelf in mee. Meedoen wordt gewaardeerd, ongeacht je talent.
Moderne muziek
In de steden hoor je naast folk ook pop, rock, rap en elektronische muziek. Armeniërs in de diaspora hebben internationaal naam gemaakt, denk aan artiesten als Charles Aznavour (Frans-Armeense zanger) en de band System of a Down.
Duduk of the North – Hans Zimmer (Gladiator)
9. Tradities, rituelen & feesten
Bruiloften vol muziek en eten
Armeense bruiloften zijn groot, luid en lang. Er zijn rituelen rond het ophalen van de bruid, het breken van een bord bij binnenkomst (voor geluk) en uitgebreide toast speeches. Dans en live band zijn onmisbaar.
Religieuze feesten
Belangrijke kerkelijke feesten zijn onder andere Pasen, Kerst (gevierd op 6 januari), en Vardavar, een feest waarbij mensen elkaar met water besprenkelen. Tegenwoordig is dat vaak uitgelopen tot complete watergevechten in de straten.
Alledaagse rituelen
Kaarsen aansteken in de kerk, brood kussen voordat je het aansnijdt, iemand zegenen met het kruisteken voordat hij/zij op reis gaat. Dit soort kleine rituelen zie je overal terug in het dagelijks leven.
10. Ambachten & handwerk: van tapijten tot smeedwerk
Tapijten en textiel
Traditionele Armeense tapijten en kelims staan bekend om hun geometrische patronen en diepe kleuren. Tapijtweven is een oud ambacht, vaak doorgegeven van moeder op dochter.
Zilver, hout en steen
Armeense ambachtslieden maken sieraden, houten snijwerk en stenen ornamenten voor kerken en khachkars. De traditie van smeden in de stad Gyumri is door UNESCO erkend als immaterieel erfgoed.
Als toerist kun je in Yerevan en andere steden kleine werkplaatsen bezoeken en zien hoe alles met de hand wordt gemaakt.
11. Sport: worstelaars, schakers en voetbalfans
Worstelcultuur
Armenië scoort opvallend goed in worstelen en gewichtheffen op de Olympische Spelen. Fysieke kracht en doorzettingsvermogen worden erg gewaardeerd. Veel jongens trainen al jong.
Schaken als nationale hobby
Schaken is bijna een ‘nationale sport’. Armenië heeft meerdere wereldkampioenen voortgebracht, en schaken is zelfs verplicht schoolvak geweest. Toernooien en schaakcafés zijn populair. Met als bekenste Garri Kasparov.
Voetbal & andere sporten
Voetbal is de meest gevolgde teamsport met het nationale team als publiekstrekkers. Maar in het dagelijks leven zie je vooral kinderen op straat en pleintjes spontaan spelen.
12. Mode & uiterlijk: tussen traditie en streetstyle
Traditionele kleding
Bij festivals en folkloristische optredens zie je rijk versierde traditionele kostuums met kleurrijke stoffen, borduursels en hoofddeksels. Deze kleding is sterk regio gebonden.
Hedendaagse stijl
In Yerevan zie je alles van casual streetwear tot heel verzorgde ‘city chic’. Vooral jonge vrouwen besteden veel aandacht aan uiterlijk, make-up en accessoires. Op het platteland is de kleding vaak eenvoudiger en praktischer.
13. Media & literatuur
Literatuur en poëzie
Poëzie en literatuur zijn belangrijk voor de Armeense identiteit. Klassieke schrijvers als Hovhannes Tumanyan zijn nationale iconen. Hun verhalen worden kinderen al jong verteld.
Film & creatieve scene
Er is een groeiende film- en kunstscene, vooral geconcentreerd in Yerevan, met festivals, kleine galerijen en steeds meer nieuwe films en series.
14. Nationale symbolen: Ararat, abrikozen en meer
Berg Ararat
Hoewel de berg Ararat tegenwoordig net over de Turkse grens ligt, is het hét nationale symbool van Armenië. Volgens de Bijbel strandde de ark van Noach op deze berg. Je ziet Ararat in het wapen van Armenië en op talloze schilderijen, souvenirs en logo’s.
Abrikoos & duduk
De abrikoos wordt gezien als het goud van Armenië’. Het hout wordt gebruikt voor de duduk, het fruit voor jam en bandewijn.
Vlag en wapen
De vlag bestaat uit drie horizontale banen: rood, blauw en oranje. De kleuren verwijzen naar bloed en strijd (rood), de blauwe hemel en vrede (blauw) en de vruchtbare bodem en arbeid (oranje).
15. Hoe jij als toerist de cultuur echt kunt ervaren
- Ga eten bij een familie guesthouse
Je leert de Armeense cultuur het snelst kennen aan de keukentafel. Kies eens voor een kleinschalig guesthouse of boerderij bij het Sevanmeer of in een dorp. Grote kans dat je spontaan wordt uitgenodigd voor een uitgebreide maaltijd.
- Doe mee met een dans
Zie je ergens live muziek of een bruiloftsfeest? Vaak word je vriendelijk de dansvloer opgetrokken. Ga gewoon mee in de kochari. Niemand verwacht perfecte passen, alleen enthousiasme.
- Bezoek een kerk én een concert
Combineer een bezoek aan een eeuwenoud klooster met een duduk- of koorconcert in Yerevan. Dan ervaar je hoe oud en nieuw elkaar ontmoeten.
- Leer een paar woorden Armeens
Met alleen ‘barev’ en ‘shnorhakalutyun’ krijg je al brede glimlachen terug.
16. Wat bepaalt de Armeense cultuur?
Als je alles bij elkaar pakt: waarden, tradities, taal, religie, kunst, keuken, rituelen, sport, media en erfgoed, dan zie je een cultuur die draait om:
Familie en gastvrijheid. Je bent nooit zomaar bezoek.
Diepe historische wortels. Van het eerste christelijke land tot de eigen letterkunst en UNESCO erfgoed.
Veerkracht. Ondanks oorlogen, genocide en politieke omwentelingen is de cultuur opvallend levend en creatief gebleven.
Eten, muziek en dans als lijm. Van lavash tot dolma, van duduk tot kochari.