Klooster van Geghard
Het middeleeuwse klooster van Geghard ligt in Centraal-Armenië, in de Kotayk provincie, op de rand van de schilderachtige Azat vallei. Het bijzondere van Geghard is dat veel kerken en kapellen gedeeltelijk uit de rotswand zijn gehouwen. Volgens UNESCO is dit “een uitzonderlijk compleet en goed bewaard gebleven voorbeeld van een middeleeuws Armeens klooster”. Het complex, gesticht in de 4e eeuw, bevat meerdere kapellen en grafkelders, waarvan de meeste letterlijk in de kalkstenen rots zijn uitgehouwen. Door de combinatie van kerkgebouwen en ruige natuur wordt Geghard beschouwd als een hoogtepunt van de Armeense middeleeuwse architectuur.
Snelle feiten
| Naam | Klooster van Geghard (Armeens: Գեղարդ) |
| Oprichtingsperiode | 4e eeuw |
| Religie | Armeens-apostolisch |
Geschiedenis van Geghard
Geghard kent een lange geschiedenis. Volgens traditie stichtte Gregorius de Verlichter het klooster in de 4e eeuw bij een heilige bron in een grot. In die tijd heette het complex ‘Ayrivank’ (wat letterlijk ‘grotklooster’ betekent). Het grootste deel van de huidige gebouwen dateert echter uit de 13e eeuw. De hoofdkathedraal (Katoghikè) bijvoorbeeld werd gebouwd in 1215, met ernaast een gavit (voorhal) en verschillende rotskerken en kloostercellen. In de middeleeuwen was Geghard bovendien een belangrijk centrum voor leren en kunsten: er was een school, een bibliotheek en een scriptorium waar handschriften werden gekopieerd. Het klooster heeft in latere eeuwen te lijden gehad van invasies en aardbevingen, maar is daarna meerdere keren herbouwd en gerestaureerd. Grote renovaties vonden plaats in de 20e eeuw (o.a. in 1934, 1940 en 1960–1961) om de gebouwen weer te herstellen.
Architectuur en kunst in de rots
De architectuur van Geghard is adembenemend. Zoals UNESCO schrijft, zijn de kerken en graftombes van Geghard grotendeels in de rotsen uitgehouwen, wat het complex tot een hoogtepunt van de Armeense bouwkunst maakt. De hoofdkathedraal heeft bijvoorbeeld een typische Armeense kruisvorm: een vierkant grondplan met een koepel bovenin. Een ontwerp dat bekend staat als het gelijkarmige kruis. In de kapellen en gangen zie je zeer fijn bewerkte reliëfs in de steen, met bloemmotieven, dieren of geometrische patronen. Ook buiten zijn reliëfs en khachkar te vinden: stenen kruisen en grafstenen die rijk versierd zijn. Al die houtsnijwerk-achtige versieringen illustreren de rijke decoratieve kunst van de Middeleeuwen.
Heilige relieken en legendes
Geghard is nauw verbonden met religieuze legendes. De naam Geghard betekent in het Armeens ‘speer’, en dat verwijst naar een beroemde relikwie: volgens de overlevering was hier eeuwenlang de heilige lans bewaard waarmee Jezus in zijn zij werd doorboord. Deze lans, zo gaat het verhaal, zou zijn meegenomen naar Armenië door de apostel Judas Thaddeüs. UNESCO meldt dat die meest gevierde relikwie van de speer bewaard is in het klooster (vandaar de Armeense naam Geghardavank, ‘klooster van de speer’). De echte lans stond ongeveer 500 jaar in Geghard; tegenwoordig is het originele voorwerp in het museum van het heiligdom van Etchmiadzin. De legende van de speer trok door de eeuwen heen veel pelgrims en gelovigen naar Geghard, en het klooster werd ook rijk bedeeld met andere relieken (zoals scherven van de apostelen Andreas en Johannes) en giften.
Opgravingen en museum
In het begin van de 20e eeuw gingen archeologen op zoek naar Zvartnots. Tussen 1901 en 1907 groef Khachik Dadian de ruïnes op en vond hij de funderingen van de kathedraal, de restanten van het paleis van de kerkvorst en zelfs een oude wijngaard erbij. Hij ontdekte dat er onder Zvartnots zelfs oudere Urartiaanse overblijfselen zaten (Urartiërs woonden hier al in de 8e eeuw v.Chr.). Dankzij deze opgravingen konden ze een idee krijgen van de oorspronkelijke vorm. Sinds 1937 is het terrein een historisch museum. Nu kun je tussen de ruïnes rondlopen en binnen in het museum poppetjes en modellen bekijken van hoe Zvartnots er volgens onderzoekers uit heeft kunnen zien. In dat museum staan grote gebeeldhouwde stenen, een nagebouwde zonnewijzer en fragmenten met druiventrossen en granaatappelmotieven, herinneringen aan de oude pracht.
UNESCO Werelderfgoed
Geghard is erkend als wereldkundig erfgoed. In het jaar 2000 plaatste UNESCO het klooster (samen met de bovenloop van de Azat vallei) op de Werelderfgoedlijst. Volgens UNESCO is Geghard niet alleen uitzonderlijk compleet en gaaf bewaard gebleven, maar ook van grote invloed geweest op latere gebouwen in de regio. De combinatie van unieke rotskerken met het prachtige omringende landschap maakt Geghard bijzonder waardevol. UNESCO prijst vooral het feit dat het middeleeuwse gebouwencomplex illustreert wat de Armeense middeleeuwse architectuur op z’n hoogste punt heeft bereikt.
Geghard vandaag: toeristentips
Tegenwoordig is Geghard een van de populairste bezienswaardigheden in Armenië. Het klooster ligt op ongeveer 35 -40 km ten oosten van Jerevan, langs de weg naar Garni. Je kunt er komen met de auto of tourbus; vlakbij liggen het Ravijn van Azat en de Romeinse tempel van Garni, waardoor veel reizigers Geghard combineren met die oude tempel. Bezoekers ervaren hier zowel religieuze sfeer als adembenemend natuurschoon. Het klooster is bijna dagelijks open. Rondom de ingang staan vaak kraampjes met lokaal lekkers (gedroogd fruit, zoete druivensnoep sujukh, broodjes) en traditionele souvenirs. Ook wordt er soms Armeense volksmuziek gespeeld terwijl je het terrein oploopt. Binnen is er een kleine museumwinkel. In de buurt zijn mooie wandelroutes en bezienswaardigheden als de ‘Symfonie der stenen’ (reusachtige basaltzuilen in het Azat ravijn). Zo biedt een bezoek aan Geghard een fascinerende mix van geschiedenis, architectuur en natuur.
